TRIZ – kreatywność w praktyce
Wielu ludzi uważa, że innowacje powstają tylko dzięki „genialnym pomysłom”. Tymczasem istnieje metoda, która pokazuje, że twórczość można ująć w ramy i rozwijać krok po kroku. To właśnie TRIZ – Teoria Rozwiązywania Innowacyjnych Zadań, stworzona przez Gienricha Altszulera.
Dlaczego warto znać TRIZ?
- Pokazuje, że innowacja jest dostępna dla każdego – wystarczy znać narzędzia.
- Uczy, że kreatywność to proces, a nie tylko przypadkowe olśnienie.
- Daje 40 zasad wynalazczych i dodatkowe reguły, które pomagają rozwiązywać problemy w sposób systematyczny.
Przykłady zasad
- Segmentacja – podziel coś na części, aby łatwiej to zmieniać (np. meble modułowe).
- Odwrócenie działania – spróbuj zrobić coś „na odwrót” (np. odwrócone kamery cofania w samochodach).
- Zmiana szkodliwego w pożyteczne – wykorzystaj wadę jako zaletę (np. hałas wytwarzany przez urządzenie jako sygnał ostrzegawczy).
Algorytm Altszulera (ARIZ) to systematyczna metoda rozwiązywania problemów technicznych, opracowana przez Gienricha Altszulera. Powstał w latach 60. XX wieku i rozwijał się w kolejnych wersjach (ARIZ-68, ARIZ-77, ARIZ-85). Jego głównym celem jest eliminowanie sprzeczności technicznych – sytuacji, w których poprawa jednego parametru pogarsza inny. ARIZ prowadzi krok po kroku od problemu do rozwiązania, wskazując narzędzia analizy i kierunki poszukiwania innowacji.
TRIZ (Teoria Rozwiązywania Innowacyjnych Zadań) to szersza koncepcja stworzona przez Altszulera w 1946 roku. Powstała na podstawie analizy tysięcy patentów, które ujawniły powtarzalne schematy innowacji. TRIZ dostarcza zestaw narzędzi do formułowania problemów, analizy systemów technicznych i przewidywania kierunków rozwoju technologii. W przeciwieństwie do burzy mózgów, TRIZ nie opiera się na przypadkowych pomysłach, lecz na obiektywnych prawach rozwoju systemów.
Kluczowym elementem TRIZ są 40 zasad wynalazczych, które stanowią praktyczny zbiór reguł wspierających tworzenie nowych rozwiązań. W późniejszych latach zestaw został rozszerzony o 10 dodatkowych zasad, odnoszących się do ewolucji systemów, wykorzystania zasobów i dążenia do idealności.
40 zasad wynalazczych TRIZ
- Segmentacja – podziel obiekt na części, aby łatwiej go modyfikować.
- Oddzielenie – usuń element przeszkadzający lub wydziel potrzebny.
- Lokalna jakość – dostosuj właściwości części obiektu do jej funkcji.
- Asymetria – zastąp symetrię rozwiązaniem asymetrycznym.
- Łączenie – połącz elementy w jedną całość dla większej efektywności.
- Uniwersalność – spraw, by jeden element pełnił wiele funkcji.
- Zagnieżdżenie – umieść jeden obiekt w drugim (jak matrioszka).
- Przeciwwaga – zrównoważ siły lub obciążenia dodatkowym elementem.
- Wstępne działanie – wykonaj część pracy wcześniej, zanim będzie potrzebna.
- Wstępne przygotowanie – przygotuj elementy tak, by były gotowe do użycia.
- Wstępne zabezpieczenie – zapobiegaj problemom, zanim się pojawią.
- Ekwipotencjalność – wyrównaj warunki, aby uniknąć różnic i napięć.
- Odwrócenie działania – odwróć proces lub kierunek działania.
- Sferyczność – stosuj formy kuliste lub przestrzenne dla lepszej funkcjonalności.
- Dynamiczność – wprowadź elementy ruchome lub regulowane.
- Częściowe lub nadmierne działanie – wykonaj zadanie częściowo albo z nadmiarem.
- Przejście na inny wymiar – wykorzystaj dodatkowy wymiar przestrzeni.
- Wibracje mechaniczne – zastosuj drgania lub oscylacje.
- Okresowe działanie – zamiast ciągłego działania użyj cyklicznego.
- Ciągłe działanie – zapewnij nieprzerwaną pracę systemu.
- Przyspieszenie procesu – zwiększ szybkość działania.
- Zmiana szkodliwego w pożyteczne – przekształć wadę w zaletę.
- Zwrotność – wykorzystaj sprzężenie zwrotne.
- Pośrednik – użyj elementu pośredniczącego w działaniu.
- Samoobsługa – system sam się reguluje lub naprawia.
- Kopiowanie – zastąp oryginał kopią lub modelem.
- Tanie i krótkotrwałe rozwiązania – użyj prostych, tanich elementów zamiast drogich.
- Zastąpienie mechaniki polem – wykorzystaj pola fizyczne zamiast mechaniki.
- Pneumatyka i hydraulika – użyj cieczy lub gazów do działania.
- Elastyczne powłoki i folie – zastosuj cienkie, giętkie materiały.
- Porowate materiały – wykorzystaj struktury z porami.
- Zmiana koloru lub przejrzystości – użyj barwy lub przezroczystości jako funkcji.
- Jednorodność – stosuj materiały takie same jak otoczenie.
- Odrzucanie i regeneracja części – usuń zużyte elementy i zastąp nowymi.
- Zmiana parametrów fizycznych – modyfikuj ciśnienie, temperaturę, gęstość.
- Przejście fazowe – wykorzystaj zmiany stanu skupienia.
- Rozszerzenie termiczne – użyj zjawiska rozszerzalności cieplnej.
- Intensywne reakcje chemiczne – zastosuj reakcje chemiczne dla efektu.
- Energia potencjalna i kinetyczna – wykorzystaj energię ruchu lub położenia.
- Materiały kompozytowe – użyj połączenia różnych materiałów dla lepszych właściwości.
10 dodatkowych zasad TRIZ
- Zasada zasobów – wykorzystaj dostępne elementy systemu lub otoczenia.
- Zasada ewolucji systemów technicznych – systemy rozwijają się zgodnie z określonymi trendami.
- Zasada idealności – dąż do rozwiązania idealnego: maksimum efektu przy minimum kosztów.
- Zasada przejścia do nad- i pod-systemów – miniaturyzuj albo integruj w większe struktury.
- Zasada wykorzystania efektów naukowych – stosuj nowe odkrycia fizyczne, chemiczne, biologiczne.
- Zasada harmonizacji – dopasuj elementy systemu do siebie.
- Zasada adaptacji – system powinien dostosowywać się do zmiennych warunków.
- Zasada synergii – połączenie elementów daje większy efekt niż suma części.
- Zasada eliminacji sprzeczności – usuń konflikt między parametrami.
- Zasada przewidywania – uwzględniaj przyszłe zmiany i trendy w projektowaniu.