Czcionki i typografia - podstawowe pojęcia i podziały

Podziały czcionek ze względu na budowę

• Jednoelementowe – litery mają jednolitą grubość kreski, brak kontrastu. Wyglądają prosto i technicznie. Przykład: Courier, Consolas.
• Dwuelementowe – litery mają zróżnicowaną grubość kresek (np. pionowe grubsze, poziome cieńsze). Nadają tekstowi elegancji. Przykład: Times New Roman, Garamond.

Podziały ze względu na obecność szeryfów

• Szeryfowe (serif) – litery posiadają ozdobne zakończenia kresek (szeryfy). Ułatwiają czytanie długich tekstów. Przykład: Georgia, Baskerville.

Rodzaje szeryfów

• Kreskowe – cienkie, proste zakończenia przypominające linię.
• Belkowe – grubsze, prostokątne zakończenia przypominające belkę.
• Ukryte – bardzo subtelne, niemal niewidoczne zakończenia.
• Klasyczne – ozdobne, zakrzywione zakończenia typowe dla krojów renesansowych.
• Geometryczne – szeryfy oparte na prostych formach, często kwadratowe lub trójkątne.

• Bezszeryfowe (sans-serif) – litery proste, bez ozdobnych zakończeń. Nowoczesne i czytelne na ekranach. Przykład: Arial, Helvetica, Roboto.

Inne popularne kroje pisma

• Pisanka (script) – litery przypominają pismo odręczne, często ozdobne i dekoracyjne. Przykład: Brush Script, Pacifico.
• Monospace – wszystkie znaki mają tę samą szerokość. Używane w programowaniu i tekstach technicznych. Przykład: Courier, Consolas.
• Gotyckie (blackletter) – inspirowane średniowiecznym pismem, ozdobne, trudniejsze w czytaniu. Przykład: Old English Text.
• Display / dekoracyjne – kroje projektowane głównie do nagłówków i plakatów, często bardzo charakterystyczne. Przykład: Impact, Lobster.

Rodzaje czcionek (kroje pisma)

1. Szeryfowe (Serif)
   • Antykwa renesansowa (humanistyczna) – np. Garamond
   • Antykwa barokowa (transitional) – np. Baskerville
   • Antykwa klasycystyczna (modern) – np. Bodoni, Didot
   • Egipcjanka (slab serif) – np. Rockwell, Clarendon
2. Bezszeryfowe (Sans Serif)
   • Grotesk – np. Akzidenz-Grotesk
   • Neo-grotesk – np. Helvetica, Univers
   • Geometryczne – np. Futura, Avant Garde
   • Humanistyczne – np. Gill Sans, Optima
3. Pisma odręczne (Script)
   • Kursywy kaligraficzne – np. Brush Script
   • Pisma imitujące ręczne pismo – np. Lucida Handwriting
4. Pisma ozdobne (Display/Decorative)
   • Fantazyjne, artystyczne – np. Jokerman, Curlz MT
   • Stosowane wnagłówkach, reklamie, plakatach
5. Pisma historyczne
   • Gotyk (Blackletter) – np. Fraktur, Textura
   • Uncjała ipółuncjała – średniowieczne formy pisma łacińskiego
6. Pisma specjalne
   • Monospaced (maszynowe) – np. Courier, Consolas
   • Symboliczne i ikoniczne – np. Wingdings, Webdings

Pojęcia typograficzne

• Minuskuła – mała litera alfabetu (np. a, b, c).
• Majuskuła – wielka litera alfabetu (np. A, B, C).
• Kapitalik (small caps) – litery wyglądające jakmajuskuły, ale wrozmiarze minuskuł.
• Interlinia – odstęp między wierszami tekstu.
• Kerning – regulacja odstępu między parami znaków.
• Tracking – ogólne zwiększanie lubzmniejszanie odstępów między wszystkimi znakami.
• Ligatura – połączenie dwóch znaków wjeden (np. „fi”, „fl”).
• Linia bazowa – niewidoczna linia, naktórej „stoją” litery.
• Wysokość x – wysokość małej litery „x”, punkt odniesienia dla proporcji kroju.
• Dukt pisma – charakter kreski wliterze (np. kaligraficzny, geometryczny).

Rodzaje wyrównania tekstu

• Do lewej – tekst wyrównany dolewego marginesu, prawa krawędź nierówna.
• Do prawej – tekst wyrównany doprawego marginesu, lewa krawędź nierówna.
• Wyśrodkowanie – tekst ustawiony centralnie względem marginesów.
• Justowanie – tekst wyrównany jednocześnie dolewej iprawej krawędzi.

Typowe błędy formatowania

• Sierotki – pojedyncze litery („w”, „z”, „i”) pozostawione samotnie nakońcu linii.
• Wdowy ibękarty – samotna linia napoczątku lubkońcu akapitu/strony.
• Rzeki – pionowe lubukośne „ścieżki” białych przerw wjustowanym tekście.
• Złe dzielenie wyrazów – podział wniewłaściwym miejscu (np. „po-dró-ż” zamiast „pod-róż”).
• Caps Lock zamiast kapitalików – litery wyglądają nieproporcjonalnie imniej elegancko.
• Złe cudzysłowy – używanie "angielskich" zamiast polskich „…”.
• Złe myślniki – mylenie dywizu (-) zpółpauzą (–) lubpauzą (—).
• Brak kerningu – nieestetyczne odstępy między literami.
• Zbyt mała interlinia – tekst „zlewa się” ijest nieczytelny.
• Zbyt wiele wyróżnień – nadużywanie pogrubień, kursywy, podkreśleń.
• Brak kontrastu – np. jasny tekst najasnym tle, utrudnia czytanie.

Podsumowanie

Podział / pojęcie	Cechy główne	Przykłady	Typowe zastosowanie
Jednoelementowe	Jednolita grubość kreski	Courier, Consolas	Kod, teksty techniczne
Dwuelementowe	Zróżnicowana grubość kreski	Times New Roman	Książki, gazety
Szeryfowe	Zakończenia kresek (szeryfy)	Georgia, Garamond	Druk, długie teksty
Bezszeryfowe	Brak ozdobnych zakończeń	Arial, Helvetica	Ekrany, UI/UX
Pisanka (script)	Pismo odręczne, ozdobne	Brush Script, Pacifico	Dekoracje, zaproszenia
Monospace	Równa szerokość znaków	Consolas, Courier	Programowanie
Gotyckie (blackletter)	Ozdobne, średniowieczne	Old English Text	Styl historyczny
Display/dekoracyjne	Charakterystyczne, nagłówkowe	Impact, Lobster	Plakaty, reklama
Rodzaje wyrównania	Lewe, prawe, środek, justowanie